Interview met Eelco Bosch van Rosenthal

ook digitale misleiding een steeds groter probleem, denk aan verkiezingsfraude of fraude via phishing emails. En de andere kant is ook waar: voor klokkenluiders is het steeds gemakkelijker om grote hoeveelheden schadelijke informatie over fraudeurs te lekken, waardoor het ook steeds vaker een onderwerp van publieke discussie wordt – kijk bijvoorbeeld naar het debat over belastingontwijking na de Panama Papers. In veel gevallen is dat misschien letterlijk geen fraude, het is lawful– maar ook awful. En over zulke zaken gaat dit festival ook.
Daarnaast is niets menselijks mij vreemd: fraudeverhalen spreken aan, er zit – in sommige gevallen – een romantische kant aan. Verhalen over eetpiraten: iedereen leest ze. Of die Spielberg-film, “Catch me if you can” over meesteroplichter Frank Abagnale. Dat was niet voor niets zo’n hit. Tijdens het festival proberen we ook in het hoofd van de fraudeur te kijken.

U bent verslaggever; is nep-nieuws een vorm van fraude? 
In onze brede definitie wel. Het is feitenfraude. Neem bijvoorbeeld nepnieuws bij verkiezingen: niet alleen is dat fraude, het is ook ontwrichtend voor de democratie. De verspreiding van nepnieuws schaadt de mogelijkheden van een burger om zich goed te informeren. Dat kan dus zeer schadelijk zijn voor de samenleving. Nepnieuws moet daarom benoemd worden. Maar: de term wordt ook te pas en te onpas door hotemetoten worden op het moment dat de berichtgeving hen niet goed uitkomt. Kijk naar Trump: alles wat over zijn Witte Huis wordt geschreven en hem niet bevalt, noemt hij nepnieuws.

Welk standpunt vindt u het meest interessant; dat van de fraudeur of van de fraudebestrijder?
Beiden intrigeren mij, maar de fraudeur staat het verst van ons af. Wat gaat er in het hoofd van zo iemand om? Wat bezielt iemand om kunst te vervalsen, iemand anders geld afhandig te maken of een ID te vervalsen? Ik kijk graag in het hoofd van de fraudeur. Op het FFF2019 komt bijvoorbeeld Albert Balvers spreken, die in de directie van KPN, V&D en Dixons terecht kwam maar ook allerlei mensen oplichtte. Hij vertelt over hoe hij na een verkeerde keuze steeds weer op een tweesprong terechtkwam en weer verkeerde keuzes maakte. Hij kon al heel snel alleen nog maar uit slechte opties kiezen.

Ik spreek niet snel over helden of verraders. Maar dat klokkenluiders een wezenlijke – en misschien steeds belangrijkere – rol vervullen lijkt me evident. Verhalen over misstanden bij bedrijven, overheidsorganisaties: vaak heb je een klokkenluider nodig. Natuurlijk heeft die zijn eigen motieven. Wraak, of narcisme – maar veel vaker gewoon burgerzin, oprechte zorgen over iets dat zich afspeelt. Daar moeten we naar kijken, en niet zozeer naar de boodschapper. Of Edward Snowden een held of een verrader is…. Eigenlijk is de vraag oninteressant.

“Ik vind de speelfilm “Can you ever forgive me” (2018) een aanrader. Het is het waargebeurde verhaal over celebrity-biografieschrijfster Lee Israel die de ene leugen op de andere stapelt om haar carriere weer een boost te geven.
Als documentaire tip ik “Enron; the smartest guys in the room” (2005) van verslaggevers Bethany McLean and Peter Elkind, over het schandaal rond Enron.

Door Rogier Nebbeling Bsc RSE